Μύρτις, η εντεκάχρονη της αρχαίας Αθήνας
Το 1994, στις εργασίες για το μετρό της Αθήνας, ο μετροπόντικας χτύπησε κι ανακάλυψε το νεκροταφείο του Κεραμεικού. Εκεί υπήρχε μια ταφή άτακτη, από νεκρούς της εποχής του Περικλή και του Θουκυδίδη, που προέρχονταν από τον μεγάλο λοιμό της Αθήνας, περίπου στο 430 π.Χ.
Ανάμεσα τους, βρήκαμε κι ένα παιδικό κρανίο. Το νεκρό παιδί πρέπει να ήταν έντεκα χρονών. Αυτό το παιδικό κρανίο είχε πάρα πολλές ιδιαιτερότητες, θα έλεγα μοναδικά στοιχεία: είχε όλα τα δομικά στοιχεία και την κάτω γνάθο και δόντια. Δεν είχα ξαναδεί κάτι τέτοιο κι ως ορθοδοντικός με συνεπήρε, μου άρεσε σαν ανατομικό εύρημα, το ξεχώρισα.
Με τα ευρήματα του νεκροταφείου, σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες, κάναμε μια προσπάθεια για να βρούμε την αιτία του λοιμού της Αθήνας, μελετώντας το DNA. Μέχρι τότε κανείς δεν ήξερε τι ακριβώς είχε προκαλέσει τον λοιμό της Αθήνας, που σκότωσε και τον Περικλή. Μετά από έξι αποτυχημένες προσπάθειες, το έβδομο αντιδραστήριο έδειξε το μικρόβιο Salmonella enterica serovar Typhi, το οποίο προκαλεί τον τυφοειδή πυρετό. Τα καταφέραμε.
Το 2006, παρουσιάσαμε την έρευνά μας στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Εκεί θα ήταν και το κρανίο της εντεκάχρονης κοπέλας, που της δώσαμε το όνομα Μύρτις. Θα το χρησιμοποιούσα για να δείξω πώς βρίσκουμε και πώς μελετάμε το υλικό. Στην έκθεση, βρέθηκε μια δημοσιογράφος και ξεκινήσαμε μια συζήτηση. Όταν, λοιπόν, φτάσαμε στο κρανίο, της είπα: «Θυμάστε πριν χρόνια που ήταν εδώ ο Φίλιππος με τα χρυσά της Μακεδονίας; Μετά την ανάπλαση του Φιλίππου, σκοπεύουμε κι εμείς να κάνουμε την ανάπλαση της Μύρτιδος». Κλείνει το σημειωματάριό της και φεύγει. Μετά από μισή ώρα, άρχισε να χτυπάει συνέχεια το τηλέφωνό μου και να με ρωτούν: «Πώς θα γίνει η ανάπλαση;» «Πότε θα γίνει η ανάπλαση;» Πήρε αμέσως δημοσιότητα. Κι έτσι, ξεκίνησα την ανάπλαση της Μύρτιδος.
Το ταξίδι της ανάπλασης --γιατί πραγματικά ταξίδι ήταν-- δεν κράτησε λίγο, ούτε το πραγματοποίησε ένας άνθρωπος. Συμμετείχαν περίπου τριάντα ειδικότητες, το συντηρήσαμε, το μελετήσαμε σε βάθος. Φτιάχτηκε ένα αντίγραφο, ένα πλαστικό κρανίο και ταξίδεψε στη Σουηδία. Κι εκεί ο ειδικός γλύπτης Όσκαρ Νίλσον, έκανε την ανάπλαση. Έχτισε ο Όσκαρ, έχτισε το κρανίο από μέσα προς τα έξω, βάζοντας τους μύες του προσώπου από μέσα προς τα έξω και μετά το δέρμα. Και δημιουργήθηκε σε τερακότα το πρόσωπο της Μύρτιδος.
Θεωρώ ότι η πιστότητα είναι ακριβής κατά περίπου 95%. Γιατί ήταν ένα κρανίο σχεδόν ολόκληρο. Εκεί που πάντα υπάρχει μία δυσκολία είναι στα χόνδρινα στοιχεία του προσώπου, όπως είναι η μύτη και τα αυτιά. Τα αυτιά της Μύρτιδος είναι πολύ όμορφα, αλλά δεν ξέρουμε πόσο μοιάζουν με τα κανονικά, γιατί δεν έχουμε κάτι που θα μπορούσαμε να το αντιγράψουμε. Η μύτη της θεωρώ πως είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα, γιατί έχουμε το μέγεθος των ρινικών χοανών. Το άλλο στοιχείο το οποίο είναι πάντα δύσκολο να αποδόσεις, είναι τα χείλη. Ως ορθοδοντικός, μπορώ να προσδιορίσω, να σχεδιάσω, να σκιαγραφήσω, να μορφοποιήσω τα χείλη ανάλογα με το υπόστρωμα των δοντιών από κάτω, οπότε πιστεύω πως είμαστε πολύ κοντά.
Το χρώμα των ματιών της είναι καστανό, το χρώμα των μαλλιών της είναι καστανοκόκκινο. Αυτό συνέβη από ένα τυχαίο λάθος! Είχαμε την πληροφορία από τους αρχαιολόγους πως το καστανό ήταν το κυρίαρχο χρώμα της εποχής. Όταν τηλεφώνησα στον Όσκαρ Νίλσον, του έστειλα τον κωδικό του χρώματος για τα μαλλιά που βρήκα εδώ στην Ελλάδα και τον ρώτησα: «Αυτή την εταιρεία την έχετε στη Σουηδία;» και μου είπε: «Ναι». Ο κωδικός της Ελλάδας και της Σουηδίας ναι μεν ήταν ο ίδιος, αλλά η απόχρωση του καστανού ήταν διαφορετική. Στην Ελλάδα ήταν καθαρά καστανό ενώ στη Σουηδία έβγαινε καστανοκόκκινο… Πήρε λοιπόν το καλούπι, στο καλούπι έπεσε ειδική ρητίνη και μετά αυτός φύτεψε μία-μία τρίχα κι έφτιαξε τη Μύρτιδα, με τη συγκεκριμένη κόμμωση. Και μας την έστειλε σε μπούστο, από τη Σουηδία, στην Ελλάδα.
Πήρα τη Μύρτιδα πρώτα στο σπίτι μου. Ήταν μόνο το μπούστο, η προτομή, οπότε εγώ της έβαλα και ένα ύφασμα πάνω της, για να μοιάζει σαν ρούχο. Την άφησα σε μία πολυθρόνα και βγήκα από το σπίτι. Το βράδυ ξαναγύρισα στο σπίτι και μόλις άνοιξα το φως, είδα τη Μύρτιδα στην πολυθρόνα.
“Για μερικά δευτερόλεπτα, τα έχασα. Εγώ δεν έχω παιδιά και ξαφνικά, είδα ένα παιδί μες στο σπίτι μου!”
Αυτά τα δευτερόλεπτα, που έβλεπα ένα παιδί μες στο σπίτι μου, είναι ακόμα χαραγμένα μέσα μου. Με έχει οργώσει αυτή η διαδρομή των δευτερολέπτων. Ήταν πρωτόγνωρο και για μένα ένα παιδί της αρχαιότητας να το βλέπω πια, με είχε συνεπάρει.
Τη Μύρτιδα την παρουσιάσαμε στο Μουσείο της Ακρόπολης, τον Απρίλιο του 2010. Από τότε, η Μύρτις κι η έκθεσή της έχουν ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η σχέση μου με τη Μύρτιδα, είναι σαν να είναι κόρη μου. Όταν η έκθεση λοιπόν πηγαίνει στο εξωτερικό, λέω πως την πάω για μεταπτυχιακές σπουδές.
