Δέκα χρόνια χωρίς κρέας
Πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με τη χορτοφαγία στα δεκαέξι-δεκαεφτά, μέσω της πανκ μουσικής, από μπάντες που μιλούσαν για τα δικαιώματα των ζώων. Όμως, η συγκεκριμένη στιγμή που αποφάσισα πως θα γίνω χορτοφάγος ήρθε το 2005, όταν γύρισα στην Ελλάδα. Ήμουν διακοπές κι έκανα hiking, πεζοπορία, στα βουνά της Ικαρίας. Βρέθηκα σε ένα υπαίθριο σφαγείο, από αυτά τα αυτοσχέδια, τα DIY, που υπάρχουν εκεί. Ήταν ένας χώρος αποκρουστικός, ένα μέρος τρομακτικό. Είχε αίματα παντού και μύριζε απαίσια. Σαν σκηνή εγκλήματος. Ήταν η στιγμή που ένιωσα την άλλη πλευρά αυτού που έρχεται στο τραπέζι μας. Ότι δεν είναι αστείο, ότι δεν είναι ένα κομμάτι μπριζόλας πάνω σε φελιζόλ. Και το πήρα απόφαση.
Εγώ έγινα πρώτα vegetarian, χορτοφάγος, δηλαδή δεν έτρωγα κρέας και ψάρι. Ζούσα τότε ακόμα με τους γονείς μου και τους το είπα. Η μάνα μου το θεωρούσε λίγο στενόμυαλο, δογματικό, ανησυχούσε για την υγεία μου κιόλας, αλλά είπε: «ΟΚ, θα προσπαθήσω να σκέφτομαι και σένα όταν μαγειρεύω. Να βάζω το κρέας ξεχωριστά». Ο πατέρας μου, που ήταν γιατρός, ήταν πιο υποστηρικτικός. Μου είπε: «Άμα το σκεφτείς, το μόνο που μπορείς να πάθεις είναι αβιταμίνωση, αν δεν τρως σωστά. Δεν έχεις να χάσεις κάτι, οπότε ΟΚ».
Από την άλλη, κάποιοι φίλοι με έβλεπαν σαν μαύρο πρόβατο. Προσπαθούσα να τους εξηγήσω πως είναι πολύ εύκολο να είσαι vegetarian και μου έλεγαν: «Τι τρώτε, μόνο σαλάτες;» «Μου φαίνεται λίγο βαρετό, μου φαίνεται λίγο ανέραστο να μην τρως όλα αυτά τα ωραία. Γιατί να περιορίσεις τη ζωή σου;» Προσπαθούσα να εξηγήσω ότι δεν είναι περιοριστικό, ίσα-ίσα, έχεις πάρα πολλές τροφές να φας. Κι εντάξει, στην αρχή ήμουνα πιο παθιασμένος, δηλαδή αν κάποιος μου προσέβαλε τον veganισμό ένιωθα ότι προσβάλλει έμενα! Κάτι που έχω σίγουρα πια αποβάλλει, γιατί έχει γίνει κομμάτι της ζωής μου και δεν το αναλύω πια τόσο πολύ.
Στο πρώτο ραντεβού με την Ελισάβετ, τη σύντροφό μου, της είπα: «Ξέρεις ρε γαμώτο, έχω να σου πω κάτι περίεργο για μένα, που μπορεί να σε ξενίσει. Είμαι χορτοφάγος εδώ και κάποια χρόνια, τρία». Και μου λέει αυτή: «Τι; Ουάου», μου λέει, «γιατί εγώ είμαι εφτά χρόνια χορτοφάγος!» Βρήκαμε αναπάντεχα ένα κοινό, χωρίς να γνωριζόμαστε από πριν. Και μαζί αρχίσαμε να αναπτύσσουμε το θέμα της διατροφής, να το ψάχνουμε περισσότερο. Τότε ήταν που εγώ αποφάσισα να ακολουθήσω ένα κίνημα που λέγεται straight edge, παρακλάδι του πανκ, που είναι ενάντια στην κατανάλωση ουσιών όπως αλκοόλ, νικοτίνη κλπ. Και το είπα στην Ελισάβετ κι είπε: «Αφού κάνεις αυτό το challenge, την πρόκληση στον εαυτό σου, θα γίνω και ‘γω από vegetarian, vegan». Και πέρασε περίπου ένας χρόνος που εγώ ήμουν vegetarian και αυτή vegan. Σιγά-σιγά, βλέποντας κι άλλους γνωστούς να γίνονται vegan, το αποφάσισα κι εγώ. Εδώ και δέκα χρόνια δεν καταναλώνω καθόλου κρέας, ψάρι ή ζωϊκά παράγωγα.
Όταν γίνεσαι vegan συνειδητοποιείς ότι το να είσαι vegetarian δεν είναι αρκετό. Γιατί η κατανάλωση των ζωικών παραγώγων ουσιαστικά προκαλεί το ίδιο κακό στα ζώα, με το να τρως απ’ το κρέας τους. Γι’ αυτό πλέον όλες μου οι επιλογές είναι vegan. Στα ρούχα που θα αγοράσω, στα αντικείμενα, προσπαθώ να μην έχουν ταλαιπωρηθεί ζώα για να φτιαχτούν. Και δεν νιώθω πως καταπιέζομαι, για την ακρίβεια λέω «γιατί δεν το έκανα νωρίτερα».
“Τα παιδιά τα μεγαλώνουμε κι αυτά ως vegan.”
O μεγάλος πλησιάζει τα έξι και δεν έχει φάει ποτέ κρέας, ούτε τυρί κλπ. Έχει δοκιμάσει κάποια μη vegan γλυκά, γιατί είναι μεγάλος φαν των γλυκών, κι είδε πως δεν έχουν διαφορά από αυτά που τρώμε εμείς. Το ίδιο θα κάνουμε και με τη μικρή, η οποία είναι δύο ετών. Θα το θεωρούσα αντιφατικό να έλεγα: «Εγώ θα τους φτιάχνω κρέας και να κάνουν μόνοι τους την επιλογή», κρέας στο σπίτι μας δε θα μπει. Άλλωστε είναι πολύ αρνητικός στο κρέας ο γιος μας. Όταν είχε δει κρεμασμένα κρέατα στον χασάπη ή ψάρια στο ιχθυοπωλείο, του είχε φανεί σοκαριστικό.
Επειδή ο γιος μου έχει μεγαλώσει από τη μέρα που γεννήθηκε έτσι, η ερώτηση προς εμένα δεν ήταν τόσο: «Εμείς γιατί δεν τρώμε κρέας;» όσο «Γιατί οι άλλοι άνθρωποι τρώνε κρέας;» Του απαντούσα πως: «Κάποιοι τρώνε, απλά εμείς δεν τρώμε γιατί το κρέας αυτό ήταν ένα ζώο που πέθανε κι εμείς δε θέλαμε να πεθάνει για να φάμε, αφού μπορούμε να φάμε αυτό κι αυτό κι αυτό και το άλλο». Ήταν αρκετά εύκολο. Αλλά, παρόλα αυτά, ήθελα να καταλάβει πως η γιαγιά του, ας πούμε, κι όλοι του οι συγγενείς που δεν είναι vegetarians, αυτό δε σημαίνει πως είναι κακοί. Γιατί έχω ακούσει και παραδείγματα από άλλους γονείς vegan που έλεγαν στα παιδιά τους: «Ο χασάπης είναι κακός. Δεν πάμε στον χασάπη γιατί είναι κακός» ή τα έβαζαν να λένε στο κινητό: «Είμαι vegan. Δεν τρώμε κρέας γιατί οι εταιρείες κλπ.» Αυτό μου φαίνεται στενόμυαλο. Δε θέλω να κάνω παπαγάλο το παιδί μου.
Σκέψου δηλαδή, έχω παράδειγμα ενός γνωστού μου που οι γονείς του ήταν άτομα της γενιάς των χίπηδων, χορτοφάγοι και του είχαν απαγορεύσει να τρώει κρέας, του έλεγαν ότι: «Αυτό το ζώο έχει ψυχή. Έχει ψυχή κι εσύ θα φας ένα ζώο που θανατώθηκε για σένα και τι θα γίνει η ψυχή του;» Και μου έλεγε πόσο τρομερές ενοχές ένιωσε όταν πήγε στα δεκατέσσερά του κι έφαγε ένα σουβλάκι κι ότι ακόμα πάει σε ψυχολόγους για όλη αυτή την πίεση που δέχτηκε. Σκέψου, οι άλλοι καπνίζανε κρυφά κι αυτό το παιδί πήρε κι έφαγε ένα σουβλάκι, αυτή ήταν η αντίδρασή του στον σκοταδισμό των γονιών του. Οπότε για τα παιδιά μου, θα προσπαθήσω να τους δείξω τους λόγους υπέρ της χορτοφαγίας, αλλά στηρίζω την ελευθερία επιλογής.
Σίγουρα με τα παιδιά είναι λίγο πιο δύσκολο το να είσαι vegan. Καταρχάς οι γονείς μας είναι αρνητικοί. Μας λένε: «Εντάξει, σε σας το δεχτήκαμε αλλά όχι και τα παιδιά, είναι πολύ κρίμα, πώς θα μεγαλώσουν;» Υπάρχει αυτός ο φόβος ότι το παιδί θα έχει κάποιο πρόβλημα υγείας αν είναι vegan. Όταν είχαμε πάει τον μικρό σε ένα παιδικό σταθμό και μας είχαν πει πως: «Δεν μπορείτε να του φέρνετε να τρώει κάτι άλλο. Πρέπει να τρώει ό,τι τρώνε όλοι οι άλλοι. Γιατί προωθούμε πιο πολύ την ομοιογένεια και την ομάδα παρά οτιδήποτε άλλο και θα το δεχόμασταν μόνο για λόγους θρησκείας ή αλλεργίας». Όμως γιατί μια ηθική επιλογή να μη γίνεται σεβαστή, όπως μια θρησκευτική επιλογή; Τελικά, βρήκαμε έναν παιδικό σταθμό όπου μας είπαν πως δεν υπάρχει πρόβλημα. Όταν έχουν κάτι vegan, που είναι τρεις τέσσερις φορές την εβδομάδα, θα τρώει αυτό κι όταν δεν έχει κάτι vegan θα του φτιάχνουμε εμείς κάτι αντίστοιχο. Κι είναι και τόσο εύκολο. Δηλαδή, όταν έτρωγαν μακαρόνια με κιμά αυτός έτρωγε μακαρόνια με κιμά φακής. Και πολλές φορές μας έλεγαν οι δασκάλες ότι τα παιδιά ίσα-ίσα ήθελαν να φάει αυτό που τρώει αυτός. Εντάξει, προφανώς τα τετράχρονα δεν τα ένοιαζε η χορτοφαγία, τους ένοιαζε πως το άλλο παιδάκι τρώει κάτι διαφορετικό.
Αποφασίσαμε να ανοίξουμε ένα μαγαζί με vegan προϊόντα. Φυσικά, όλοι μας αποθάρρυναν, είχαν φρικάρει φίλοι, συγγενείς, γονείς. «Πόσο θα κρατήσει, έξι; Οχτώ μήνες;» Μέχρι κι ο λογιστής μάς έλεγε: «Ρε παιδιά, μην το κάνετε, θα είναι παταγώδης αποτυχία». Αλλά σιγά-σιγά το κίνημα μεγάλωσε κι όλο και περισσότερος κόσμος άρχισε να στρέφεται στη χορτοφαγική διατροφή. Από την άλλη αυτό έχει τις δικές του προκλήσεις, γιατί πριν ως «εναλλακτικός» ξέρεις τον πελάτη σου και συνεννοείσαι, ενώ τώρα αντιμετωπίζεις κόσμο που δεν έχει μάθει.
Για παράδειγμα, ήταν ένας πολύ καλός κύριος που ερχόταν και ψώνιζε γάλα αμυγδάλου κι αμύγδαλα. Εγώ θεωρούσα πως είναι vegan. Και μία μέρα με ρώτησε: «Έχετε μέλι;» «Όχι, δεν έχουμε μέλι γιατί δε συγκαταλέγεται στις vegan τροφές. Δεν έχουμε τίποτα ζωικό στο μαγαζί». «Πώς κι έτσι; Αφού το τρώνε από αρχαιοτάτων χρόνων». Εκείνη τη στιγμή, του επιτέθηκαν δύο κοπέλες που ήταν στο μαγαζί: «Καλά, πώς μπορείς και το λες αυτό; Πώς το λες αυτό για το μέλι; Το μέλι είναι βιασμός!». «Βιασμός;»
Άλλη σκηνή που έχω δει να προκαλεί αντιπαράθεση είναι τα υποκατάστατα κρέατος, από σόγια π.χ. Έχει βρεθεί κόσμος στο μαγαζί κι έχει επιτεθεί ο ένας στον άλλον, γιατί ψώνισε λουκάνικα από σόγια: «Μου φαίνεται πολύ ηλίθιο και κρεατοφαγικό να πάρει λουκάνικα!» Κι αυτός έβλεπα πως είχε αγοράσει γάλα και τυρί vegan, που κι αυτά υποκατάστατα είναι. Σε αυτή την κοινωνία μεγαλώσαμε, με το burger, το hot dog, την καρμπονάρα κλπ. Πιστεύω πως έχουμε κάποιες παιδικές γεύσεις. Άμα θες να φας καρμπονάρα γιατί να μην την κάνεις vegan και να μη χρειαστεί να θυσιάσεις τα πιστεύω σου.
Για μένα το vegan έχει να κάνει με έναν ευρύτερο τρόπο ζωής. Με το που είπα πως είμαι vegan, προσπάθησα να ξεφορτωθώ ό,τι δερμάτινο είχα. Προσπάθησα να μην έχω αποσμητικά που έχει δοκιμαστεί πάνω σε ζώα, κλπ. Για μπορώ να πω ότι είμαι vegan και να σταθώ πίσω από αυτή την άποψη, καλό είναι να το ‘χω τεκμηριώσει και να ζω με αυτόν τον τρόπο. Αν θέλω να λέγομαι vegan. Δεν είναι απαραίτητο να θες να λέγεσαι vegan. Μπορεί απλά να μην τρως ζωικά και να μη λες «vegan». Δηλαδή, κι αυτός ένας όρος είναι στο τέλος της ημέρας, έτσι;
