Οι φωτογραφίες του πολέμου που ποτέ δε δημοσίευσα
Ως φωτορεπόρτερ δε μου αρέσει η λογοκρισία, ωστόσο υπήρξαν δύο φορές στη ζωή μου που ενώ είχα στα χέρια μου πολύ δυνατές λήψεις, τις απέρριψα και δεν τις έστειλα ποτέ προς δημοσίευση.
Όταν γινόταν ο πόλεμος στο Κόσοβο, βρισκόμουν στο Βελιγράδι ως επικεφαλής της ομάδας των φωτορεπόρτερ. Μια μέρα, ο στρατός του ΝΑΤΟ βομβάρδισε κατά λάθος μια ομάδα προσφύγων Αλβανών Κοσοβάρων, που έφευγε για την Αλβανία. Δύο μέρες μετά το συμβάν, επέτρεψαν να πάει στο σημείο του βομβαρδισμού μόνο μια ομάδα δημοσιογράφων από το Βελιγράδι με συνοδεία της σερβικής αστυνομίας. Πήγανε, τραβήξανε φωτογραφίες και γύρισαν.
Στο σημείο εκείνο βρήκαν πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Μου έφεραν πολύ σκληρές εικόνες, αλλά πρόσεχα έτσι ώστε όσες δημοσιεύονται να μην δείχνουν πολλές λεπτομέρειες, αλλά περισσότερο σκιές και σιλουέτες. Και μία από τις φωτογραφίες ήταν ένα ανθρώπινο κεφάλι σκέτο, κομμένο, καμένο, κάρβουνο, μέσα σε ένα πράσινο λιβάδι. Με το που την είδα, είπα ότι εγώ δε μπορώ στείλω αυτήν τη φωτογραφία προς δημοσίευση.
Ήρθα σε μεγάλη διαμάχη με τους Σέρβους συνεργάτες μου κι είχα πάρει τηλέφωνο τους υπεύθυνούς μου στο Λονδίνο και λέω: «Αυτή η φωτογραφία δε φεύγει, όσο είμαι εδώ. Όταν φύγω, κανονίστε μόνοι σας». Και βέβαια, με δικαίωσαν από το Λονδίνο. Γιατί ως φωτογράφος, αυτό που τραβάμε το στέλνουμε με δορυφόρο σε όλο τον κόσμο κι αυτό πηγαίνει σε εφημερίδες. Κι οι άνθρωποι αγοράζουν εφημερίδες, μπαίνουν μέσα στα σπίτια. Κι όταν μπαίνουν, ακουμπάνε την εφημερίδα πάνω στο τραπέζι κι είναι ένα παιδί μέσα στο σπίτι και μπορεί να την ανοίξει ή μπορεί να είναι και πρώτη σελίδα αυτό. Τι του 'κανες του παιδιού αυτού; Το κατέστρεψες. Το 'καψες. Θα φρικάρει άμα το δει.
Μια άλλη φορά ήμουν σε ένα χωριό στο Κόσοβο. Ήταν χειμώνας, είχε χιόνια και μαζί με τον Ολύμπιο, ένα Ρουμάνο φίλο μου, εικονολήπτη από το Associated Press, κάναμε γύρες με το αυτοκίνητο για να βρούμε καμία ιστορία. Στους εμφύλιους πολέμους, η δημοσιογραφική κάλυψη είναι δύσκολη, γιατί δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πεδίο μάχης. Σήμερα μπορεί να συμβεί κάτι εδώ κι αύριο στα εκατό χιλιόμετρα πιο πέρα.
Το αυτοκίνητο που είχαμε ήταν θωρακισμένο κι από έξω είχε την ένδειξη «TV», για να μην είναι στόχος. Δηλαδή, όταν μας έβλεπαν, ήξεραν ότι είμαστε δημοσιογράφοι. Κάποια στιγμή, μπαίνουμε σε ένα χωριό που είναι υπό την κατοχή των ανταρτών του UCK (Απελευθερωτικός Στρατός του Κοσσυφοπεδίου). Κι ενώ είχε ησυχία κι ερημιά, ξαφνικά βλέπω ότι όσο πλησιάζουμε στο χωριό, υπάρχει μια κινητικότητα. Πίσω από εμάς είχε έναν λόφο κι εκεί ήταν ο σερβικός στρατός.
Λοιπόν, μπαίνουμε εκεί μέσα κι αυξάνεται η κινητικότητα κι όσο πλησιάζουμε, βλέπουμε να γίνεται χαμός. Τρακτέρ με πλατφόρμες, από πίσω ρυμούλκες άδειες, να ανεβαίνουν γυναικόπαιδα, να φωνάζουν, να κλαίνε και τα λοιπά. Ξεκινάμε να τραβάμε αμέσως φωτογραφίες και βίντεο, μέχρι που αποχωρεί ο σερβικός στρατός. Λέω: «Δες τι μας έκατσε, εκεί που δεν είχαμε τίποτα»!
Μόλις γυρίσαμε στη Πρίστινα, όπου μέναμε, ο Ολύμπιο μέσα στη χαρά πήγε να εντιτάρει τα πλάνα κι εγώ έδωσα τα φιλμ για εμφάνιση σε ένα φωτογραφείο απέναντι από το ξενοδοχείο.
“Όση ώρα περίμενα, μου είχε καρφωθεί στο μυαλό η ιδέα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με το συμβάν.”
Έρχονται τα φιλμ, τα βάζω στη λούπα, τα ξανακοιτάζω. Και βλέπω σε μια γωνία ότι είχε μόνο γυναικόπαιδα πλην ενός άντρα, ο όποιος συνέχεια τους φώναζε κι έδινε εντολές. Πάω στον Ολύμπιο και του λέω: «Για βάλε να δούμε το βίντεο». Άκουσα τον άνδρα να φωνάζει στα γυναικόπαιδα κι αναγνώρισα ότι μιλούσε αλβανικά. Δεν κατάλαβα τι τους έλεγε, αλλά κάτι δε μου άρεσε στη γλώσσα του σώματος του.
Φέρνουμε στο δωμάτιο και τον διερμηνέα που είχαμε και λέμε: «Τι λέει αυτός εδώ;» «Α, μωρέ, τίποτα», λέει, «τους φωνάζει». Είδα μια αμήχανη αντίδραση στο πρόσωπο του μεταφραστή και κατάλαβα ότι κάτι περίεργο συμβαίνει, σαν να τους καλύπτει. Λέω: «Τι λέξη είναι αυτή;» Μου λέει, τη γράφω σε ένα χαρτί, λέω: «Εντάξει, ευχαριστώ». Λέω: «Δε μου τη γλυτώνετε εμένα, κάτι δε μου αρέσει εδώ».
Κατεβαίνω κάτω στη ρεσεψιόν, που ήταν και τα άλλα συνεργεία, BBC, CNN, ABC και πιάνω έναν άλλον μεταφραστή Αλβανό και του λέω: «Αυτή η λέξη τι θα πει;» Κι απαντάει: «Κλάψτε!» Κι εκεί κατάλαβα ότι ήταν στημένο το θέμα: ο άνδρας στο βίντεο έδινε εντολή να κλάψουν μπροστά στις κάμερες.
Παίρνω τα φιλμ και πάω στο δωμάτιο του Ολύμπιο. Είχε ένα καλάθι αχρήστων δίπλα στο γραφείο του, του το δείχνω και λέω: «Ολύμπιο, πέτα εκεί μέσα τα φιλμ και τη κασέτα σου μαζί».
Γίνονται αυτά στις εμπόλεμες ζώνες κι ειδικά στους εμφύλιους, για το συμφέρον της κάθε μεριάς. Ή θα σου απαγορεύσουν να τραβήξεις ή θα σε εξαπατήσουν. Γι' αυτό πρέπει να έχεις συνέχεια την κεραία σου ανοιχτή. Αν δεν επέμενα, μπορεί οι φωτογραφίες να είχαν δημοσιευθεί κανονικά. Αυτή είναι κι η μεγαλύτερη δυσκολία του επαγγέλματος, να μπορείς να διακρίνεις τα γεγονότα και να μη γίνεσαι αντικείμενο εκμετάλλευσης.
