Η μυρωδιά του πολέμου
Ο Παντελής Σαββίδης, κάλυψε για περισσότερο από 20 χρόνια συγκρούσεις σε Βαλκάνια και Μέση Ανατολή, ως πολεμικός ανταποκριτής.
Ξεκίνησα να είμαι πολεμικός ανταποκριτής, πριν πέσουν τα ανατολικά καθεστώτα, δηλαδή το 1988. Κάλυψα δημοσιογραφικά όλα τα πολεμικά μέτωπα για την ΕΡΤ 3, μέχρι και την ανεξαρτησία του Κοσόβου, το Φεβρουάριο του 2008. Έκλεισα την καριέρα μου, όταν συλλάβανε τον Βλάντιτς. Ο Βλάντιτς ήταν ο στρατιωτικός αρχηγός των Σέρβων της Βοσνίας. Τότε έκανα το τελευταίο μου “Οn” και είπα στον εαυτό μου: «Τώρα, δεν έχει τίποτε άλλο για μας. Ας παραλάβουν τα ηνία οι νεότεροι συνάδελφοι.»
Αν και σπούδασα μαθηματικά, δεν ασχολήθηκα ποτέ. Για περίπου 20 με 21 χρόνια ήμουν δημοσιογράφος και πήγαινα σε πολεμικά μέτωπα. Η πρώτη μου εμπειρία σε μέτωπο ήταν στην Κράινα στη Σερβία. Ένιωσα αυτό που λένε "κλίμα", δηλαδή τη μυρωδιά της έντασης του πολέμου. Αυτό το πράγμα δεν περιγράφεται! Σε αυτή την ένταση ήταν παρόν κι ο Αρκάν, τον οποίο συνάντησα. Ο Αρκάν ήταν ένας παραστρατιωτικός Σέρβος, πολύ φημισμένος, τον οποίο δολοφόνησαν Σέρβοι μαφιόζοι, αντίπαλης παραστρατιωτικής ομάδας. Είχα πάει σε ένα μέτωπο εκεί στην Κράινα και τον φωτογράφισα.
Το '95 περιφερόμασταν στην πρώην Γιουγκοσλαβία, εγώ και ένας ακόμα συνάδελφος, στην εμπόλεμη ζώνη. Όταν τα μέτωπα ηρεμούσαν, ερχόμασταν στη Θεσσαλονίκη για να ξεκουραστούμε, αλλά κάθε φορά, λίγο πριν γίνει μία έκρηξη, ήμασταν εκεί. Στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, ο δημοσιογραφικός μας στόχος ήταν να μπούμε στο Σεράγεβο να δούμε τι γίνεται. Ξεκινήσαμε με πούλμαν και στη προσπάθεια μας να φτάσουμε στο μέτωπο, έζησα αυτό που λέγεται αγριάδα πολέμου. Παντζούρια κλειστά, καπνός στον αέρα, μία ησυχία παράξενη κι εκεί που διασχίζαμε τον κεντρικό δρόμο στο Γκόρνι Φακούφ, αρχίζει άξαφνα ένα μπαμπ - μπαμπ κι από τα αέρια αρχίζει το αυτοκίνητο και κουνιέται. Εμείς σκύβουμε κάτω, λέμε: «Πάει! Τελειώσαμε τώρα. Θα μας χτυπήσουν!»
Εάν ήθελαν να μας χτυπήσουν, θα μας χτυπούσαν! Δεν μας χτύπησαν επειδή είτε χτυπήθηκαν μεταξύ τους την ώρα που διασχίζαμε το δρόμο, είτε χτύπησαν στον αέρα. Ένα άλλο μεγάλο μέτωπο, ήταν οι βομβαρδισμοί στο Βελιγράδι. Οι βομβαρδισμοί πρέπει να ξεκίνησαν 24 Μαρτίου του ‘99 κι εμείς ξεκινήσαμε την επόμενη ημέρα με αυτοκίνητο. Είχαμε κάποιους χάρτες και μας σταμάτησε η Σερβική αστυνομία να ελέγξει αν είμαστε δημοσιογράφοι ή κατάσκοποι. Δηλαδή, βλέπαμε τον χάρτη για να πάμε από τη Θεσσαλονίκη στο Βελιγράδι κι αυτοί θεώρησαν ότι ο χάρτης μπορεί να είναι στρατιωτικός.
Τελικά τα καταφέραμε και φτάσαμε στο Βελιγράδι. Εκεί η ακτίνα που είχες δυνατότητα να κινηθείς ήταν 30 χιλιόμετρα. Μπορούσες να πάρεις ένα ταξί, να φύγεις από την πόλη και να πας μέχρι 30 χιλιόμετρα. Για να πας πέρα από εκεί, έπρεπε να πάρεις άδεια, που σημαίνει ότι η δυνατότητα να πας μόνος σου σε μέτωπο ήταν ανύπαρκτη! Άρα, πώς θα μπορούσες να ενημερωθείς; Η ενημέρωση μας λοιπόν, γινόταν κάθε πρωί στην Στρατιωτική Λέσχη, από στρατιωτικούς και πολιτικούς, που ήταν εκπρόσωποι της κυβέρνησης της Σερβίας. Όταν έκριναν ότι υπάρχει κάτι ενδιαφέρον που θα μπορούσαμε να το δούμε, βάζανε λεωφορεία κι όποιος ήθελε, έμπαινε στο λεωφορείο και πήγαινε.
Ο δημοσιογράφος στο μέτωπο δεν είναι κανενός. Μπορεί να έχει μερική πληροφόρηση -γιατί μερική έχει- αλλά το μέσο για το οποίο εργάζεται, κρίνει εάν θα έχει έναν ανταποκριτή στο Βελιγράδι, που θα δίνει τη Σερβική άποψη κι έναν άλλον στο Κόσοβο, που θα δίνει την αλβανική άποψη και μετά αυτό θα κάνει τη σύνθεση. Δεν μπορεί αυτός που είναι στο Βελιγράδι να σου λέει τι γίνεται στο Κόσοβο.
Στο Κόσοβο είχε χτυπηθεί μια πομπή ανθρώπων, που φεύγανε με τρακτέρ ως πρόσφυγες. Είχε χτυπηθεί από αεροπλάνα του ΝΑΤΟ. ΤΟ ΝΑΤΟ είπε ότι θεώρησε ότι ήταν στρατιωτική πομπή. Εκεί είδαμε όλη τη φρίκη του πολέμου. Κεφάλι μέσα σε ρόδες τρακτέρ, χέρι πεταμένο αλλού, προσπαθούσες να περπατήσεις και πατούσες πτώματα, διαμελισμένα σώματα. Εκεί ίσως ήταν η πιο τραγική εικόνα που συνάντησα στο μέτωπο.
Υπήρχε μία τρομερή ευστοχία των αεροπλάνων των Νατοϊκών στους βομβαρδισμούς. Μας είχαν πει τότε οι Σέρβοι, ότι πήγαιναν το βράδυ οι Νατοϊκοί κι έβαζαν έναν πομπό στο μέρος όπου ήθελαν να χτυπηθεί. Ο πομπός εξέπεμπε ένα σήμα και το αεροπλάνο έπιανε αυτό το σήμα κι έτσι έστελνε τη βόμβα. Οι βομβαρδισμοί ήταν ακριβείας.
Το 2001 κάλυψα τη διαμάχη των Αλβανών με τους Σκοπιανούς. Εξεγέρθηκαν οι Αλβανοί των Σκοπίων ζητώντας δικαιώματα. Το αίτημα των Αλβανών τότε, ήταν ότι, εμείς δεν είμαστε μειονότητα, αλλά ένα συνιστών κράτος κι έχουμε κάποιες απαιτήσεις, οι οποίες κατοχυρώθηκαν μετά από πολλές διαμάχες με τη Συμφωνία της Αχρίδας.
Ήμασταν σε ένα σημείο ελέγχου προς ένα σημαντικό Αλβανοχώρι, το Γκέρμο κι οι Σκοπιανοί στρατιώτες σταματάνε ένα αυτοκίνητο. Βγαίνει ένας κακομοίρης παππούς μαζί με τον γιο του, που οδηγούσε. Πώς τους κάπνισε ότι ο παππούς μπορεί να μεταφέρει πολεμοφόδια; Εκεί που κατεβαίνει ο παππούς και πάει να κάνει κάτι, τον πυροβολούν μπροστά μας και τον σκοτώνουν! Ήταν αυτές οι αστυνομικές κλούβες που έχουν και ένα πολυβόλο επάνω. Ήταν μια πολύ άσχημη εμπειρία που είχαμε.
Τώρα είμαι 68 χρόνων. Όταν πήγα για πρώτη φορά στο μέτωπο, ήμουν περίπου 30-35 χρόνων, κάπου εκεί. Ακόμα και τώρα, το ερώτημα:
«Γιατί να πας να καλύψεις τον πόλεμο;», δεν μπορώ να το απαντήσω!
Η επαφή με τα πολεμικά μέτωπα με επηρέασε καταλυτικά. Και φιλοσοφικά και δημοσιογραφικά. Από την άποψη του πώς βλέπεις τη ζωή. Και βεβαίως έχει διαμορφώσει κι ένα δημοσιογραφικό υπόβαθρο. Αυτές τις περιοχές που τις έχω γυρίσει και τις έχω δει με το μάτι μου, μπορώ ανά πάσα στιγμή με τρεις ειδησούλες να καταλάβω τι γίνεται. Είναι μεγάλο προσόν η επαφή του δημοσιογράφου με την περιοχή που καλύπτει! Τώρα αξίζει τον κόπο να το διακινδυνεύσεις; Εμείς κρίναμε ότι αξίζει.
Όποιος, λέει ότι δεν φοβάται, λέει ψέματα. Δεν υπάρχει άνθρωπος που δε φοβάται! Στο Πάλε της Γιουγκοσλαβίας καθόμασταν τα χειμωνιάτικα βράδια, όλοι οι δημοσιογράφοι. Ένας από αυτούς, κοντούλης, ήταν Πορτογάλος και δίδασκε ιστορία στην χώρα του. Βαρέθηκε να κάνει αυτή τη δουλειά, τα παράτησε κι ήρθε στο Πάλε να καλύψει τον πόλεμο για πορτογαλικά μέσα. Αυτός ο τύπος έβγαινε το βράδυ 12 η ώρα και κατέβαινε μέχρι τις παρυφές του Σεράγεβο για να δει τι γίνεται. Αυτός διακινδύνευε δηλαδή κάθε βράδυ. Του έλεγα: «Θα σε δει τώρα η περίπολος ή η σκοπιά να κινείσαι και σίγουρα θα σε πυροβολήσει!» Κι όμως το έκανε! Ούτε και αυτός μπορεί να απαντήσει… «Δεν φοβάσαι;» του λέγαμε. «Φοβάμαι, αλλά πάω», μας απαντούσε.
Κάποια στιγμή, υπερνικάς τον φόβο! Όταν είπαμε να περάσουμε από το Γκορνίβ Φακούφ, ξέραμε ότι θα μπορούσαμε να τη φάμε αφού χτυπιούνται. Μία στραβή να έρθει, μπορεί να πέσει πάνω μας, αλλά είπαμε ότι θα το κάνουμε! Θα πάμε να δούμε τι γίνεται. Έχουμε δει τι είναι η μυρωδιά του πολέμου, έχουμε δει αυτή την ένταση που υπάρχει στην ατμόσφαιρα. Τα κλειστά παράθυρα με τα σπίτια να καπνίζουν, παραδίπλα να έχουν φωτιές… Είναι μία εμπειρία ζωής! Εγώ ξεκίνησα πολύ διαφορετικά και κατέληξα με διαφορετικές απόψεις. Ήρθα σε επαφή με ανθρώπους. Έζησα το δράμα τους, είδα τη τραγωδία τους, έζησα πως είναι το να χάνεις τα πάντα. Βέβαια τα έβλεπα όλα αυτά σαν παρατηρητής δεν τα βιώνα γιατί ήμουν ένας τρίτος. Αλλά παρόλα αυτά, όλα αυτά με επηρέασαν.
Το φιλοσόφησα… Είπα στον εαυτό μου, ότι αυτό είναι μία πραγματικότητα. Εάν προσπαθήσω να την αποσείσω, θα είναι σαν να μην θέλω να έχω επαφή με την πραγματικότητα. Αυτό είναι ένα ακόμα στοιχείο για να συνειδητοποιήσεις ότι ο κόσμος που ζεις είναι αυτός, δεν είναι ο κόσμος ο φαντασιακός, που έχεις στο δωμάτιο του σπιτιού σου όταν βλέπεις τηλεόραση. Είναι αυτός. Αυτή είναι η πραγματικότητα και βάλε την μέσα σου. Αυτό είναι το βασικό στοιχείο της επιθυμίας που έχεις.
Θέλεις να δεις ποια είναι η πραγματική κατάσταση, ποια είναι η πραγματική ζωή, πώς ζει αυτός ο κόσμος; Ποια είναι τα αδιέξοδα του; Η τραγωδία του; Πώς τη βιώνει; Όλα αυτά. Όλα αυτά λοιπόν, τα εισπράττεις περιπλανώμενος σε αυτές τις περιοχές κι έχεις επαφή με την πραγματικότητα και με την τραγωδία που ζει ο άνθρωπος στον πόλεμο.
Ο πόλεμος είναι μία τραγωδία. Ο μόνος τρόπος για να αποφύγεις τον πόλεμο είναι ο άλλος να μη σου κάνει κάτι, διότι εσύ δεν είσαι διατεθειμένος να κάνεις. Εάν σου κάνει, έχεις τη δυνατότητα να ανταποδώσεις. Άρα, θέλει να είσαι καλά εξοπλισμένος. Κακά τα ψέματα, εάν δεν είσαι, είσαι μετέωρος. Ειδικά όταν έχεις να κάνεις με μία χώρα σαν την Τουρκία, η οποία γενικά παίζει σε αυτά. Παίζει με την αδυναμία που έχει ο άλλος. Αν δει όμως, ότι ο άλλος μπορεί να ανταποδώσει, δεν κινείται!
Τη δύναμη για να πηγαίνω στα μέτωπα, την έπαιρνα από το γεγονός ότι βρισκόμουν εκεί που γράφεται η ιστορία. Δηλαδή ήμουν σε ένα ιστορικό γεγονός την στιγμή που συμβαίνει και μπορούσα να το καταγράψω, να το μεταδώσω και μελλοντικά, οπουδήποτε και αν βρισκόμουν, για παράδειγμα όπως τώρα εδώ μαζί σας, να πω: «Ρε παιδιά, ήμουν και εγώ εκεί, το έζησα, έχω άμεση εμπειρία!».
