ΗΜΟΥΝ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΚΟΤΟΥΣΣΑΣ
ΗΜΟΥΝ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΚΟΤΟΥΣΣΑΣ
Περιγραφή
Το 1948, στον Εμφύλιο, μια οικογένεια στις Σέρρες ετοιμάζεται για βραδινό, όταν ξεσπά η μάχη της Σκοτούσσας. Η Κούλα Αλεξανδρίδου θυμάται ζωντανά τις εικόνες της μάχης και τη μετέπειτα «εκκαθάριση» των χαρακτρισμένων ως κομμουνιστών στο χωριό της, από ομάδες της ΜΑΥ.
Φίλτρα
Συντελεστές
Έρευνα
- Κωνσταντίνος Δογάνης
Αφήγηση
- Κούλα Αλεξανδρίδου
Δημιουργία Podcast
- Μάγια Φιλιπποπούλου
Σχεδιασμός Ήχου
- Ιάσονας Θεοφάνου
Επεξεργασία Ήχου
- Μίνωας Κουτεντάκης
Σκηνοθεσία Βίντεο
- Στέφανος Μπερτάκης
Μωράκι ήμουνα, οχτώ χρονών-εννιά, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος για το Παλαιόκαστρο, ο ανταρτοπόλεμος.
Στη μεγάλη μάχη της Σκοτούσσας που έγινε το ‘48, κατέβηκαν μόλις ανάψαμε τις λάμπες για βραδινό. Όλοι κουρασμένοι απ’ τα χωράφια, όλοι γεωργοί ήταν. Και κατέβηκαν με τα όπλα να πυροβολούν και να τραγουδάνε, πρώτα. Τραγουδούσανε… ακούω και θυμάμαι ακόμη το τραγούδι τους: «Εμπρός, εμπρός ΕΠΟΝίτες, με τη σημαία και με τα όπλα στα βουνά!» Αυτό τραγουδούσαν, με σημαία, και να πυροβολούν με τα όπλα και κατέβηκαν στο χωριό και μας πιάσανε όλους, που λένε, απροετοίμαστους.
Βάλανε φωτιά την αστυνομία. Κι έφυγαν οι χωροφύλακοι και πήγαν κι έπεσαν --ήταν η σιδηροδρομική γραμμή στη Σκοτούσσα-- έπεσαν από την πίσω πλευρά κι από κει πολεμούσαν, οι καημένοι. Και κάηκαν τα σπίτια όλα. Κι είχανε και μαντριά όλοι, είχανε και τα ζώα, καήκαν τα ζώα και μούγκριζαν, μούγκριζαν τα καημένα, καιγόντανε ζωντανά.
Ήρθε ενίσχυση από τις Σέρρες, ειδοποίησαν τη Μεραρχία Σερρών. Ήρθαν τα τανκς από το Παλαιόκαστρο, απ’ τον δρόμο του Σιδηροκάστρου και πήγαν, τους περικύκλωσαν μες στο λιβάδι μας, τους φτάσανε εκεί τους αντάρτες. Και γίνεται μία μάχη… Πυροβολούσαν όλοι, γινόταν μάχη γερή. Τα κορίτσια να τσιρίζουν, να τους πατάει τους τραυματίες το τανκς, μες στο λιβάδι μας. Ώσπου άρχισαν να υποχωρούν οι αντάρτες.
Έρχονται και χτυπάνε την πόρτα. «Ανοίξτε!» την αυλόπορτα, το είχαν με σύρμα δεμένο. Ο πατέρας μου δεν πρόλαβε να κρυφτεί. Κι ήταν τρία παλικάρια μέσα στο σπίτι: ο πατέρας μου, ο νοικοκύρης κι ένας ανιψιός του, όλοι δηλαδή για να τους αρπάξουνε. Και τρέχουνε… Ευτυχώς, ήταν Σεπτέμβριος μήνας κι ήτανε ο κήπος μεγάλος κι ανθισμένα όλα, μεγάλα, φασολιές, μπάμιες, πιπεριές, μελιτζάνες, καλαμπόκια μεγάλα και τους κάλυψαν εκείνα. Αν ψάχνανε τον κήπο, θα τους βρίσκαν όλους.
Ο αντάρτης βιαζόταν. Τα πυρά, η αστυνομία, να πυροβολούνε… και λέει τη μάνα μου:
«Ανοίξτε συναγωνιστά! Γαμώ τον Χριστό σας, ανοίξτε!»
Λέει η μάνα μου: «Έρχομαι συναγωνιστά, έρχομαι! Έχω παιδιά μικρά να κατεβάσω!» Διώροφο ήταν, κι οι σφαίρες «να!» απ’ τα κεφάλια μας.
Παίρνει… η αδελφή μου ήτανε μωράκι, ο αδελφός μου ήτανε πέντε χρόνων και κατεβαίνουμε. Η μάνα με τα παιδιά κι εγώ τις σκάλες. Είχε τον φεγγίτη κι όπως κατέβαινα, η σφαίρα «μπαμ!» Τα γυαλιά έρχονται πάνω μου, κόβει τα μαλλιά μου και περνάει! Δηλαδή, ένα βήμα αν έκανα, θα με τρυπούσε το μυαλό, θα έμενα στον τόπο. Η μάνα μου αγαλμάτωσε, η καημένη, απ’ τον φόβο της. Με τα δύο μωρά στο χέρι κι ο άλλος να βρίζει…
Και κατεβήκαμε, μας αφήνει κάτω από τη σκάλα. Πήγε κι άνοιξε την πόρτα. Και λέει:
«Γιατί δεν ανοίγετε; Ήθελες ριπή να σε βάλω; Πού είναι οι άντρες σας; Πού είναι, γαμώ τον Χριστό σας;» έβριζε. Ο καπετάνιος, ήρθε από πίσω: «Μη βρίζεις» του λέει:
«Μη βρίζεις, η γυναίκα δε φταίει».
Μπαίνουνε μέσα: «Πού είναι οι άντρες σας;»
Λέει η μάνα μου: «Δεν είναι εδώ».
«Πού είναι; Το κάρο είναι εδώ, ο άντρας σου πού είναι;»
Λέει: «Στο Σιδηρόκαστρο πήγε».
Τη λέει: «Το κάρο είναι εδώ, λες ψέματα!»
Λέει: «Το κάρο είναι εδώ, δεν πήγε… για πιο κοντά πήρε το γαϊδουράκι και πήγε Σιδηρόκαστρο. Αλλά νύχτωσε και φοβήθηκε να ‘ρθει κι έμεινε, φαίνεται, εκεί σε κάποιον φίλο».
Και λέει: «Όλοι αυτό κάνετε! Εμείς για σάς ήρθαμε και δουλεύουμε!»
Λέει: «Για μάς ήρθατε; Τόσο αίμα χύθηκε, σκοτωθήκανε…»
Άνοιξαν και πήραν ψωμιά, χλαίνες, ό,τι βρήκαν. Τον λέει: «Ένα ψωμί άφησέ με, το πρωί να δώσω τα παιδάκια μου». Κι έρχεται ο καπετάνιος και τον λέει: «Καλά σου λέει, άφησε τη γυναίκα ένα ψωμί, δώσ’ της ένα ψωμί». Χάρη μάς κάνανε, πήραμε ένα ψωμί. Κι έτσι βγήκαν.
Και βγαίνοντας έξω ακούμε τα κλάματα. Κλάματα, φωνές… Η γειτόνισσα δίπλα, από το Βαμβακόφυτο, με τέσσερα παιδιά, να κλαίει: «Κώστα μου!» «Κώστα μου!» Χωροφύλακας ήταν ο άντρας της, τον σκότωσαν, κάποια σφαίρα τον βρήκε.
Μόλις ξημέρωσε λέει η μάνα μου --οι γονείς της μένανε απέναντι από την αστυνομία--: «Πήγαινε», μου λέει, «παιδί μου, εγώ δεν μπορώ να πάω, ο πατέρας σου δεν πρέπει να εμφανιστεί. Πήγαινε να δεις, η γιαγιά, ο παππούς, ζούνε ή κάψαν το σπίτι;» γιατί ήταν δίπλα.
Πάω εγώ στην αστυνομία, δίπλα στη γιαγιά μου, τους είδα όλους ζωντανούς. Εκείνη την ώρα μία ξανθιά γυναίκα, εύσωμη, με μια ψαλιδάρα τόση, ανέβηκε να κόψει τα καλώδια από τον τηλέγραφο --έτσι τα λέγαμε τότε-- την κολώνα της ΔΕΗ, ας πούμε.
Πρώτα ανέβηκε ένας, ο συναγωνιστής της, ένα θηρίο παλικάρι, ανέβηκε, αλλά τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Έπεσε κι αρπάζει αυτή το ψαλίδι κι ανεβαίνει. Αλλά δεν πρόλαβε, βγήκαν οι αστυνομικοί και την αφόπλισαν.
Την κατέβασαν και την πήγαν δίπλα στο σπίτι, αυτό που έμενε ο παππούς κι η γιαγιά.
Κι εγώ πήγα, χώθηκα, τώρα παιδί, περιέργεια… πρώτη φορά είδα γυναίκα με σφαίρες κι όπλα και ψαλίδι και να τη συνοδεύουν αστυνομικοί.
Δε μαρτύρησε αυτή, δε μιλούσε. Έκλεινε τα μάτια της για να μην τους δει, κιόλα. Και φέρανε ένα φορτηγό. Φεύγοντας είδα ρίξανε πάνω τους σκοτωμένους, τους τραυματίες, να τους πάνε, να τους πάνε στις Σέρρες. Κι εκεί έληξε για το Παλαιόκαστρο ο ανταρτοπόλεμος.
Πέρασαν τα χρόνια. Όταν είπαν θα παραδοθούν, έρχεται η δεξιά πλευρά και κάνανε την εκκαθάριση, ας το πούμε, πιάνανε κομμουνιστές για να τους βασανίσουν, να μαρτυρήσουν, να πουν ξέρω ‘γω τι και πώς.
Αλλά όλοι δεν ήταν κομμουνιστές. Το μέσον πάντα ήταν κι υπήρχε. Ο δε πρόεδρος του χωριού τον αδερφό του, ήταν στο βουνό, αντάρτης. Παίρνει τον κατάλογο --πρόεδρος ήταν για-- παίρνει τον κατάλογο και σβήνει το όνομα του αδερφού του.
«Κώστας» ο ένας, «Κώστα» έβαλε έναν άλλον, έναν αθώο ανθρωπάκο που τον ‘ξέραν όλο το χωριό. Δίνει το όνομα εκεινού, γλιτώνει τον αδερφό του. Κι άρχισαν να μαζεύουν τους κομμουνιστές στο σχολείο του χωριού μας, απόγευμα.
Εγώ έπαιζα, πήγα να παίξω με τις ξαδέρφες μου. Ήρθαν, πήραν τον θείο μου, ήταν στο βουνό αντάρτης κι εκείνος, τον πήρανε. Κοιμόταν ο άνθρωπος, τον πήγαν στο σχολείο. Βλέπω κατεβάζουν έναν εντόπιο, τον κυρ Σπύρο, τον πανε κι εκείνον μέσα.
Φέρνουν δύο κορίτσια από τη γειτονιά, ήταν αντάρτισσα η μία κι η άλλη --καπετάνισσα μάλιστα ήταν-- κι η άλλη ήταν στο κόμμα, ας το πούμε, και βάζανε σημαίες, βάζαν ταινίες, μιλούσανε, κάναν παρελάσεις, χαζά… κάναν τέτοια πολλά.
Μου λέει η θεία μου: «Πήγαινε στο σχολείο, κάνε πως παίζεις, να δεις ο θείος σου πού βρίσκεται, τι είναι;» Δε με άφηναν βέβαια μέσα να μπω, εγώ στο προαύλιο, αλλά εκεί στη σκάλα κάθισα εκεί στη σκάλα. Παιδάκι ήμουνα, μικρή ήμουνα, δε με έδιωξαν.
Βλέπω σε λίγο αυτόν τον Κώστα, που άλλαξαν το όνομά του. Τον πήραν, τον χτύπησαν τόσο πολύ… οι δεξιοί τώρα.
«Ήσουν αντάρτης;»
«Βρε δεν πήγα στο βουνό!» τους λέει. «Παιδιά, δεν πήγα, δεν έχω σχέση, είμαι καρδιακός. Δεν έχω σχέση με αυτά, άλλος είναι ο Κώστας!»
«Το δικό σου όνομα έχει εδώ».
Ενώ το ‘κανε ο πρόεδρος, τον αδερφό του γλίτωσε. Και τον χτύπησαν τόσο πολύ…
Όταν τον έβγαλαν, τον είδα με τα μάτια μου, παιδάκι εγώ και γούρλωσα τα μάτια μου, ήταν μαύρος σαν το παντελόνι σου, μαύρος απ’ το ξύλο!
Φεύγει αυτός, κατεβάζουν τον θείο μου, καταχτυπημένο. Ο θείος δεν μπορούσε να μιλήσει. Τον πήγαν, τόσο πολύ που τον χτυπήσανε, μ’ ένα φορείο, δεν μπορούσε να περπατήσει ο άνθρωπος και τον πήγαν απέναντι, ήταν το σπίτι. Ο θείος μου άνοιξε με το ζόρι τα μάτια του. Στη σκάλα ήμουνα, εγώ βούρκωσα κι άρχισα να κλαίω: «Τι σε κάνανε θείο;» Αμέσως, ο αστυνομικός με λέει: «Φύγε από δω παιδί μου!» Εγώ φοβήθηκα και τραβήχτηκα. Τον πήγαν στο σπίτι. Η θεία μου, την είδα από μακριά, τραβούσε τα μαλλιά της έκλαιγε…
Δεν πρόλαβα να βγω από το προαύλιο, γυρίζω πίσω. Η περιέργεια ενός παιδιού…
Βλέπω κατεβάζουν τον κυρ-Σπύρο, που λέω, τον εντόπιο. Άσχετος άνθρωπος, πολύτεκνος, ήσυχος. Και τον παίρνουν, τον χτυπάνε τόσο πολύ, κατράμι ήταν, μαύρος. Και πεθαμένος ήταν, τον πήγαν πεθαμένο στο σπίτι.
Τη δε γειτόνισσα τη μία την… το λέω κι ανατριχιάζω. Τη βιάσανε. Αυτά δεν ήταν ωραία πράγματα. Δεν πα να ‘ναι αριστεροί, δεξιοί, το κακό είναι κακό.
Μετά, κυνηγούσαν τον πατέρα μου. Εγώ έτρεξα από κει, φτερά έβγαλα στα πόδια μου! Λέω: «Πατέρα φύγε! Χτύπησαν τον θείο, θα πεθάνει ο θείος! Χτύπησαν τον τάδε θείο, τον Κώστα» --όλους θείους τους λέγαμε-- «και τον κυρ Σπύρο τον πέθαναν!» Και να κλαίω: «Φύγε πατέρα!» Ο πατέρας μου δεν πίστευε, σε αυτό το σημείο. «Εγώ», λέει, «δεν έκανα τίποτα, έφυγα κι από το βουνό…» «Πατέρα φύγε, έχεις εχθρούς κι εσύ, αυτοί ο ένας προδίδει τον άλλον!» Χαμός γινόταν τότε. Τον λέει η μάνα μου: «Δεν ακούς το παιδί; Κλαίει! Φύγε, τα είδε με τα μάτια του!»
Και σηκώνεται φεύγει ο πατέρας μου, παίρνει το κάρο και πάει στον κάμπο, ήτανε πόσες μέρες στον κάμπο. Και γλίτωσε το ξύλο. Ήρθαν και τον ψάξαμε δύο φορές στο σπίτι μας. Λέει η μάνα μου: «Καλά που πρόλαβες και μας το είπες, Κούλα, κι έφυγε ο πατέρας σου. Θα τον σκότωναν, χωρίς να κάνει τίποτα». Έγιναν και λάθη τέτοια, πολλά.
Αυτά ήταν πράγματα τερατώδη που ζήσαμε τότε, δεν ήταν εύκολα. Για μήνες δεν μπορούσα να κοιμηθώ, όλο θυμόμουνα τα πτώματα: του κυρ-Κώστα το πτώμα, τους αντάρτες, εκείνοι που πέσανε εκεί, τραυματισμένοι, τα ζώα, καμένοι… Να τρέχουμε από δω, να μας κατεβάζουν από πάνω, κάτω, να μας κρύβουνε, να ακούς τους αντάρτες να μπαίνουν μέσα, τα πυρά, τι να σου πω, οι σφαίρες… Πω πω πω, ακόμη τα θυμάμαι και δε θα το ξεχάσω ποτέ. Πολλά έγιναν, πάρα πολλά.